Παγκόσμια Ημέρα Περιβάλλοντος 2012

Μήνυμα του Προέδρου της Ελληνικής Εταιρίας Προστασίας της Φύσης κ. Νίκου Πέτρου

Ο Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών έχει καθιερώσει την 5η Ιουνίου ως Παγκόσμια Ημέρα Περιβάλλοντος με σκοπό την ενίσχυση της περιβαλλοντικής ευαισθητοποίησης του κοινού και την ενδυνάμωση πολιτικών δράσεων. Η θεματική ενότητα της φετινής χρονιάς πραγματεύεται την πράσινη οικονομία και καλεί τους πολίτες των εθνών να αξιολογήσουν εάν και κατά πόσο η χώρα τους εντάσσει τους πολίτες της σ’ ένα σύστημα αξιών που χαρακτηρίζεται από κοινωνική δικαιοσύνη, σεβασμό προς το περιβάλλον, ορθή διαχείριση φυσικών πόρων και οικονομική ευημερία.

Τα τελευταία χρόνια στο επίκεντρο της διεθνούς επικαιρότητας βρίσκονται δύο καίρια ζητήματα, η διεθνής οικονομική κρίση και η κλιματική αλλαγή, κυρίως λόγο των κρίσιμων και ραγδαίων επιπτώσεών τους στην κοινωνία, στα περιβαλλοντικά συστήματα, στις δομές των διεθνών σχέσεων αλλά και στο μέλλον των επόμενων γενεών. Από την επίλυσή τους εξαρτάται η ποιότητα ζωής, ενδεχομένως και η επιβίωση, ολόκληρης της ανθρωπότητας. Βρισκόμαστε στο σημαντικότερο, ίσως, μεταπολεμικό σταυροδρόμι μέχρι σήμερα, καθώς τα δύο αυτά ζητήματα, αν και φαινομενικά ανεξάρτητα, στην πραγματικότητα είναι άρρηκτα συνδεδεμένα με ισχυρούς μηχανισμούς ανάδρασης.

Η κλιματική αλλαγή ορίζεται από τη Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για την Κλιματική Αλλαγή (UNFCCC) ως “η αλλαγή του κλίματος, που αποδίδεται άμεσα η έμμεσα σε ανθρώπινη δραστηριότητα, όταν αυτή μεταβάλλει τη σύνθεση της ατμόσφαιρας του πλανήτη, και η οποία εμφανίζεται αθροιστικά με τις φυσικές διακυμάνσεις που παρατηρούνται κατά τη διάρκεια συγκρίσιμων χρονικών περιόδων”.

Από τη βιομηχανική επανάσταση και μετά η χρήση ορυκτών καυσίμων αυξήθηκε σημαντικά, οδηγώντας στην απελευθέρωση μεγάλων ποσοτήτων αερίων του θερμοκηπίου στην ατμόσφαιρα. Αυτό προκάλεσε άμεσες ανθρωπογενείς επιπτώσεις στον πλανήτη, όπως η αύξηση της μέσης θερμοκρασίας (που ενισχύει το φαινόμενο του θερμοκηπίου) και η οξίνιση της επιφανειακής στήλης του νερού των ωκεανών, μετέβαλε δηλαδή τα βασικά χημικά χαρακτηριστικά πολλών οικοσυστημάτων.

Πριν τη βιομηχανική επανάσταση, η συγκέντρωση του διοξειδίου του άνθρακα στην ατμόσφαιρα ήταν λίγο κάτω από 280 μέρη στο εκατομμύριο. Σήμερα, λόγω της βιομηχανικής ανάπτυξης και της καύσης ορυκτών καυσίμων, η συγκέντρωση του διοξειδίου του άνθρακα έχει φτάσει στα 400 μέρη το εκατομμύριο (Etheridge, Steele et al. 1996; IPCC 2007), ενώ από το 1800 η μέση θερμοκρασία του πλανήτη έχει αυξηθεί κατά 0,4-0,7 ˚C.

Η ποσότητα του διοξειδίου του άνθρακα, που ο άνθρωπος έχει απελευθερώσει στην ατμόσφαιρα μέσα στα τελευταία 100 χρόνια, είναι περίπου ίση με την ποσότητα που τα έμβια όντα του πλανήτη έχουν απορροφήσει, χρησιμοποιώντας τη διαδικασία της φωτοσύνθεσης, μέσα σε ένα δισεκατομμύριο χρόνια.

Η Διακυβερνητική Επιτροπή του ΟΗΕ για την Κλιματική Αλλαγή (IPCC), (2.000 επιστήμονες και εμπειρογνώμονες από 154 χώρες), προειδοποιεί στην έκθεσή της, του 2007 (IPCC 2007) ότι η ζημιά από την κλιματική αλλαγή μπορεί ήδη να είναι μη αναστρέψιμη. Οι συνέπειες αναμένονται να είναι καταστροφικές για την παγκόσμια οικονομία, το ακαθάριστο εγχώριο προϊόν των κρατών και την ευημερία όλων των εθνών ανεξαιρέτως. Μερικές από τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής είναι: αύξηση της στάθμης της θάλασσας, συχνότερες και λιγότερο προβλέψιμες πλημμύρες, καταστροφές παράκτιων περιοχών, μακροπρόθεσμες περίοδοι ξηρασίας, φαινόμενα υποσιτισμού και λιμών ιδιαίτερα σε περιοχές του αναπτυσσόμενου κόσμου, όπως στην Αφρική και την κεντρική Ασία, έντονα μεταναστευτικά κύματα και μετακίνηση πληθυσμών, καθώς και η απώλεια ενός τρίτου της βιοποικιλότητας του πλανήτη (φυτικά και ζωικά είδη). Επίσης, ασθένειες όπως η ελονοσία και ο Δάγκειος πυρετός θα εξαπλώνονται γρηγορότερα. Είναι προφανές ότι οι συλλογικές δράσεις με στόχο τον μετριασμό της κλιματικής αλλαγής θα πρέπει να είναι άμεσες και στρατηγικά συντονισμένες.

Η μετάβαση σε μια βιώσιμη οικονομία είναι απαραίτητη. Μια οικονομία που θα σέβεται και θα περιορίζεται από τα όρια του οικοσυστήματος του πλανήτη, έτσι ώστε να λειτουργήσει μακροπρόθεσμα, εξασφαλίζοντας υψηλό βιοτικό επίπεδο για όλους. Η ανθρωπότητα έχει την ηθική υποχρέωση να προστατέψει τις επόμενες γενιές, εξασφαλίζοντάς τους ένα κοινωνικά και περιβαλλοντικά υγιές οικοσύστημα.

Τις αμέσως επόμενες ημέρες στο Ρίο, στη διάσκεψη Rio 20, ο ΟΗΕ καλεί τα συμμετέχοντα κράτη να συζητήσουν και να προβληματιστούν πάνω στην έννοια της «Πράσινης Οικονομίας», ζητώντας τους να αξιολογήσουν τις προκλήσεις και τις ευκαιρίες που αναδύονται.

Το πρόγραμμα των Ηνωμένων Εθνών για το περιβάλλον ορίζει την Πράσινη Οικονομία ως την οικονομία εκείνη που εξασφαλίζει ευημερία και κοινωνική δικαιοσύνη (social equity), μειώνοντας παράλληλα τους περιβαλλοντικούς κινδύνους και τις ελλείψεις σε φυσικούς πόρους. Στην πιο απλή της μορφή, η Πράσινη Οικονομία χαρακτηρίζεται από μειωμένο αποτύπωμα άνθρακα, αποδοτική αξιοποίηση φυσικών πόρων και δεν χωρά κοινωνικούς αποκλεισμούς (UNEP 2012)

Οι τρεις πυλώνες της μακροπρόθεσμης βιωσιμότητας. Αξίες ο συνδυασμός των οποίων μπορεί να διασφαλίσει μακροπρόθεσμη ανάπτυξη μέσω της εφαρμογής της Πράσινης Οικονομίας. (σχηματική προσαρμογή από Adams (2006))

Στο πλαίσιο της Πράσινης Οικονομίας, η ανάπτυξη και η αύξηση εισοδημάτων και απασχόλησης καθοδηγούνται από δημόσιες και ιδιωτικές επενδύσεις που μειώνουν τους ρύπους και τις εκπομπές άνθρακα, ενισχύουν την ενεργειακή αποδοτικότητα των φυσικών πόρων και προλαμβάνουν τις απώλειες της βιοποικιλότητας. Τέτοιου είδους επενδύσεις θα πρέπει να υποστηρίζονται στρατηγικά από δημοσιονομικές μεταρρυθμίσεις, ιδιωτικές και κρατικές δαπάνες και ρυθμιστικές αλλαγές.

Στη δυσμενή οικονομική και δημοσιονομική κατάσταση που βρίσκεται η Χώρα μας, η Πράσινη Οικονομία θα πρέπει να είναι στόχος πρώτης προτεραιότητας σε όλους τους τομείς δραστηριοτήτων. Η τρέχουσα κρίση αποτελεί και σημαντική ευκαιρία για την εφαρμογή διαθρωτικών αλλαγών που θα επηρεάσουν θετικά οργανισμούς, κοινότητες και άτομα, με στόχο την οικονομικά, κοινωνικά και περιβαλλοντικά βιώσιμη ανάπτυξη.

Στη βάση όμως, εν τέλει, όλων αυτών βρίσκεται η κρίσιμη ανάγκη για αλλαγή συμπεριφοράς σε ατομικό επίπεδο, κάτι που θα οδηγήσει με ασφάλεια στην απαραίτητη προσαρμογή στις νέες συνθήκες διαβίωσης και, κατ’ επέκταση, στην εκτόνωση της ανησυχίας και της κοινωνικής αναστάτωσης. Η Περιβαλλοντική Εκπαίδευση για τη δημιουργία συνειδητοποιημένων πολιτών αλλά και γιατί όχι ηγετών με όραμα, είναι η πρόκληση που βρίσκεται μπροστά μας. Μέσα από αυτή τη μοναδικά κρίσιμη παιδαγωγική διαδικασία θα επαναπροσδιορίσουμε τις πεποιθήσεις μας, τις παραδοχές μας και τις αξίες μας σχετικά με το περιβάλλον, την οικονομία και την κοινωνική δικαιοσύνη.

Χρειάζεται κινητοποίηση όλων. Δεν υπάρχει χρόνος για χάσιμο!

Etheridge, D. M., L. P. Steele, et al. (1996). “Natural and anthropogenic changes in atmospheric CO2 over the last 1000 years from air in Antarctic ice and firn. .” Journal of Geophysical Research 101: 4115 – 4128.

IPCC, Ed. (2007). Climate Change 2007: The Physical Science Basis. Contribution of Working Group I to the Fourth Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change Cambridge, UK and New York, NY, USA, Cambridge University Press.

UNEP (2012). “Green Economy: Does it include you?”. Retrieved 27 May 2012, from http://www.unep.org/wed/theme/.

Adams, W. M. (2006). The Future of Sustainability: Re-thinking Environment and Development in the Twenty-first Century, The World Conservation Union www.iucn.org.