Ως "Προστατευόμενο Τοπίο" κηρύχθηκε η μοναστική περιοχή των σπηλαίων, στην κοιλάδα μεταξύ Αγ. Κυριακής, Σπηλαίων, Μεταμόρφωσης και Κάστελλου, στο Βαρύπετρο Χανίων. Η σημασία του μοναστικού βιότοπου και το καθεστώς προστασίας του, παρουσιάστηκαν σε ενημερωτική εκδήλωση που διοργάνωσε η Ιερά Αδελφότητα Χρυσοπηγής Χανίων και η Αποκεντρωμένη Διοίκηση Κρήτης την Κυριακή 14 Ιουλίου 2024.
Διαβάστηκε χαιρετισμός και ευλογία του Οικουμενικού Πατριάρχη κ.κ. Βαρθολομαίου, και έγιναν εισηγήσεις από την κα Μαρία Κοζυράκη, Δασολόγο-Αρχιτέκτονα Τοπίου, Γραμματέα της Αποκεντρωμένης Διοίκησης Κρήτης, τον κ. Γεώργιο Καρατζά, Καθηγητή της Σχ. Χημικών Μηχανικών και Μηχανικών Περιβάλλοντος του Πολυτεχνείου Κρήτης, και τον κ. Μίλτο Γκλέτσο, Συντονιστή Δράσεων Φύσης της Ελληνικής Εταιρίας Προστασίας της Φύσης.
Την εκδήλωση που πραγματοποιήθηκε στο συνεδριακό χώρο της Ι.Μ. Αγ. Κυριακής παρακολούθησαν πολλοί εκπρόσωποι φορέων και ενδιαφερόμενοι πολίτες. Μεταξύ άλλων, παρέστησαν ο Γ.Γ. Φυσικού Περιβάλλοντος και Υδάτων του ΥΠΕΝ κ. Π. Βαρελίδης, η βουλευτής Χανίων κα Σ. Βολουβάκη, ο Δήμαρχος Χανίων κ. Π. Σημανδηράκης, καθώς επίσης οι Γραμματείς Αποκεντρωμένων Διοικήσεων Αττικής, Πελοποννήσου-Δυτικής Ελλάδας και Ιονίων νήσων, και Ηπείρου-Δυτικής Μακεδονίας, εκπρόσωποι αρχών, φορέων και της εκκλησίας.
Η μοναστική περιοχή των σπηλαίων αποτελείται από μία κοιλάδα ανάμεσα στις μονές Αγ. Κυριακής και Μεταμορφώσεως της Ιεράς Αδελφότητας Χρυσοπηγής, και το βυζαντινό κάστρο του Κάστελλου, και είναι γεμάτη με σπήλαια και μικρούς σπηλαιώδεις ναούς. Παλαιότερη καταγραφή της χλωρίδας από τον Γιώργο Σφήκα έδειξε ότι υπάρχουν τουλάχιστον 335 είδη φυτών, που αντιστοιχούν στο 1/5 της κρητικής χλωρίδας, και 21 εξ αυτών είναι ενδημικά της Κρήτης ή της Κρήτης και της Καρπάθου. Στην περιοχή δεν επιτρέπεται το κυνήγι και ελέγχεται η βόσκηση, ενώ οι σπηλαιώδεις ναοί είναι επισκέψιμοι με μονοπάτια δημοφιλή σε πεζοπόρους και προσκυνητές.
Στην περιοχή υπάρχει μικρός βοτανικός κήπος με αρωματικά και ιαματικά φυτά της Κρητικής γης που δημιουργήθηκε το 2019, από την ΕΕΠΦ σε συνεργασία με το Ίδρυμα Κων. Μητσοτάκη και την Ιερά Αδελφότητα Χρυσοπηγής. Στην είσοδο της κοιλάδας κοντά στην Ι.Μ. Αγ. Κυριακής λειτουργεί κέντρο περιβαλλοντικής εκπαίδευσης, και την όλη περιοχή επισκέπτονται σχολεία στο πλαίσιο περιβαλλοντικής εκπαίδευσης. Η επίσκεψη στην μοναστική περιοχή των σπηλαίων παρέχει μία συνολική περιβαλλοντική, ιστορική και πνευματική εμπειρία.
Η ανάγκη προστασίας της μοναστικής περιοχής των σπηλαίων εδράζεται στα πολύτιμα χαρακτηριστικά της και στις πολλαπλές δράσεις, και έχει τεκμηριωθεί με ειδική μελέτη τεκμηρίωσης. Ο χαρακτηρισμός της περιοχής ως "Προστατευόμενο Τοπίο" και οι όροι και περιορισμοί έχουν καθοριστεί με αποφάσεις της Γεν. Δ/νσης Περιβαλλοντικής Πολιτικής και του Υπουργού Περιβάλλοντος και Ενέργειας (ΦΕΚ B’ 6404/09.11.2023 και ΦΕΚ Δ’ 225/11.04.2024).
