Το Περιφερειακό Συμβούλιο Περιβαλλοντικής Αδειοδότησης Κεντρικής Μακεδονίας και η Αποκεντρωμένη Διοίκηση Μακεδονίας Θράκης ενέκριναν στο τέλος του Δεκεμβρίου 2021 την εγκατάσταση και λειτουργία δύο μεγάλων σταθμών παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας από φωτοβολταΐκά συστήματα (Φ/Β) στις προστατευόμενες περιοχές Έλους Αρτζάν και Ανθόφυτου στο νομό Κιλκίς.
Ο πρώτος, συνολικής ισχύος 248,963 MW, στην Κοτύλη του Κιλκίς και συγκεκριμένα εντός της Ζώνης Ειδικής Προστασίας «Περιοχή Έλους Αρτζάν» (GR1230005).
Ο δεύτερος, συνολικής ισχύος 460,239MW, στο Νέο Σιράκιο (Νέο Συρράκο) του Κιλκίς. Αξιοσημείωτο είναι ότι το συγκεκριμένο έργο εγκρίθηκε χωρίς να έχει προηγηθεί σχετική μελέτη Ειδικής Οικολογικής Αξιολόγησης (ΕΟΑ), παρότι προτεινόμενη περιοχή εγκατάστασης του Φ/Β βρίσκεται σε απόσταση μόλις 9 μέτρων από την Ζώνη Ειδικής Προστασίας του δικτύου προστατευόμενων περιοχών NATURA 2000 «Περιοχή Ανθοφύτου» (GR1230006).
Και οι δύο προστατευόμενες περιοχές, «Περιοχή Έλους Αρτζάν» και «Περιοχή Ανθοφύτου» εμπίπτουν στην αρμοδιότητα του Φορέα Διαχείρισης Προστατευόμενων Περιοχών Θερμαϊκού Κόλπου και από τις αρχές του Ιανουαρίου 2022, στην αρμοδιότητα του Οργανισμού Φυσικού Περιβάλλοντος και Κλιματικής Αλλαγής (ΟΦΥΠΕΚΑ). Ο Φορέας Διαχείρισης Θερμαϊκού γνωμοδότησε αρνητικά για το έργο στην Κοτύλη καθώς έκρινε ελλιπή την μελέτη ΕΟΑ, και επίσης αρνητικά για το έργο στο Νέο Συράκιο όπου ζήτησε, όπως απαιτείται από τη νομοθεσία, να προσκομιστεί η ΕΟΑ η οποία απουσίαζε από τον φάκελο του έργου. Και όμως, αγνοώντας τις γνωμοδοτήσεις των καθ’ύλην αρμόδιων φορέων που γνωρίζουν τις περιοχές και διαθέτουν το απαραίτητο επιστημονικό προσωπικό, οι αρχές προχώρησαν σε άμεσες αδειοδοτήσεις, και μάλιστα εντός συντομότατου χρονικού διαστήματος.
Η γρήγορη (fast track) προώθηση των έργων αιολικής και ηλιακής ενέργειας γίνεται συχνά με ελλιπείς ή και αμφιβόλου ποιότητας μελέτες, ιδιαίτερα όσον αφορά στις σωρευτικές και συνεργατικές επιπτώσεις στο φυσικό περιβάλλον και την βιοποικιλότητα. Σύμφωνα με τον Φορέα Διαχείρισης, το έργο που έχει εγκριθεί για την «Περιοχή Έλους Αρτζάν» καλύπτει μια εξαιρετικά μεγάλη έκταση σε προστατευόμενη περιοχή υψηλής βιοποικιλότητας και η κατασκευή του θα επιφέρει κατακερματισμό των ενδιαιτημάτων διαφόρων ειδών ορνιθοπανίδας. Ειδικότερα, τα Φ/Β θα καλύψουν 1.467,15 στρέμματα, που αντιστοιχούν στο 8,54% της προστατευόμενης περιοχής Natura 2000. Παράλληλα, καθώς για την «Περιοχή Ανθοφύτου» δεν έχει πραγματοποιηθεί μελέτη ΕΟΑ, υπάρχουν σημαντικά κενά γνώσης και δεν υπάρχει τεκμηρίωση για το πώς θα ανασχεθούν οι αρνητικές πιέσεις στα είδη ορνιθοπανίδας που φιλοξενεί η περιοχή και στα ενδιαιτήματά τους. Αδιαμφισβήτητα, δεν ικανοποιείται η βασική πρόβλεψη[1] της ευρωπαϊκής Οδηγίας για τους Οικοτόπους (92/43/ΕΟΚ) που ορίζει πως κάθε σχεδιαζόμενο έργο σε περιοχή NATURA μπορεί να εγκριθεί μόνον αν προκύπτει βεβαιότητα ότι αυτό δεν θα παραβλάψει την ακεραιότητά της προστατευόμενης περιοχής.
Η Ελληνική Εταιρία Προστασίας της Φύσης και το Εργαστήριο Διαχείρισης Οικοσυστημάτων και Βιοποικιλότητας του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, εταίροι στο έργο LIFE «Better Life for Lesser Kestrel» (LIFE19 NAT/BG/001017) που υλοποιείται και στην περιοχή Ανθόφυτου, κρούουν το κώδωνα του κινδύνου: οι συγκεκριμένες περιοχές, εκτός των άλλων προστατευόμενων ειδών ορνιθοπανίδας, φιλοξενούν σημαντικούς αναπαραγόμενους πληθυσμούς του Κιρκινεζιού (Falco naumanni), το οποίο προστατεύεται σε Ευρωπαϊκό επίπεδο καθώς περιλαμβάνεται στο Παράρτημα Ι της Οδηγίας για τα Πουλιά και στον Κόκκινο Κατάλογο των απειλούμενων ζώων της Ελλάδας. Το Κιρκινέζι είναι ένα μεταναστευτικό γεράκι το οποίο αναπαράγεται σε αποικίες και προτιμά να φωλιάζει σε τρύπες ψηλών κτηρίων, σε αποθήκες ή σε σκεπές εντός των αγροτικών οικισμών. Είναι κατά κύριο λόγο εντομοφάγο πουλί και αναζητά την τροφή του σε ανοιχτά και ξηρά ενδιαιτήματα, φυσικά ή ήπια διαχειριζόμενα χορτολίβαδα και εκτατικές καλλιέργειες.
Κατά την προκαταρκτική έρευνα στο πλαίσιο του έργου LIFE «Better Life for Lesser Kestrel» το 2021 στην περιοχή του Κιλκίς, και συγκεκριμένα στην περιοχή Ανθοφύτου και πέριξ αυτής, καταγράφηκαν αποικίες Κιρκινεζιού σε 6 από τους 12 οικισμούς που ελέγχθηκαν, ωστόσο οι πληθυσμοί είναι μικροί και στοχαστικά ασταθείς. Επίσης, σημαντικός αριθμός αναπαραγόμενων ζευγαριών κιρκινεζιού φιλοξενείται και στο Νέο Συρράκο.
Η απώλεια θέσεων τροφοληψίας και η μειωμένη επιτυχία της θήρευσης λόγω αλλαγών στις χρήσεις γης, έχουν ως αποτέλεσμα τη χαμηλή αναπαραγωγική επιτυχία και θεωρούνται από τις κύριες αιτίες μείωσης του Κιρκινεζιού. Οι οικισμοί περιμετρικά και των δυο προαναφερόμενων περιοχών Natura προσφέρουν ικανοποιητική διαθεσιμότητα θέσεων φωλιάσματος. Όμως εκτιμάται πως η ανεξέλεγκτη αδειοδότηση φωτοβολταϊκών θα οδηγήσει σε κατάληψη μεγάλων χορτολιβαδικών εκτάσεων μέσα ή κοντά στις προστατευόμενες περιοχές, επηρεάζοντας σημαντικά το ενδιαίτημα του είδους και θέτοντας τους τοπικούς πληθυσμούς σε κίνδυνο.
Στο απόσπασμα του γεωπληροφοριακού χάρτη της Ρυθμιστικής Αρχής Ενέργειας (ΡΑΕ) φαίνεται ότι οι οικισμοί που φιλοξενούν ακόμα σημαντικές αποικίες του Κιρκινεζιού (σημειώνονται το Νέο Συρράκο και το Ανθόφυτο) είναι κυριολεκτικά περικυκλωμένοι από φωτοβολταϊκούς σταθμούς σε διαδικασία αδειοδότησης!
Η έλλειψη Ειδικών Περιβαλλοντικών Μελετών και Προεδρικών Διαταγμάτων που θα καθορίζουν στόχους και μέτρα διαχείρισης για την προστασία των σημαντικών περιοχών, έχει ως συνέπεια προβληματικές αδειοδοτήσεις έργων, όπως αυτή, και θέτει σε κίνδυνο απειλούμενα και προστατευόμενα είδη άγριας ζωής. Αυτή ακριβώς η απουσία στόχων και μέτρων διατήρησης για τις περιοχές του δικτύου Natura 2000 οδήγησε και στην πρόσφατη καταδίκη της χώρας μας από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο.
Η Ελληνική Εταιρία Προστασίας της Φύσης και το Εργαστήριο Διαχείρισης Οικοσυστημάτων και Βιοποικιλότητας του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, ζητούν:
- να ληφθούν υπόψη οι τεκμηριωμένες αρνητικές γνωμοδοτήσεις των αρμόδιων φορέων για την διαχείριση της περιοχής,
- να τηρηθούν ουσιαστικά τόσο το γράμμα όσο και το πνεύμα της ελληνικής και ενωσιακής περιβαλλοντικής νομοθεσίας,
- να ακολουθηθεί η επιστήμη για σωστή τεκμηρίωση στις μελέτες που εγκρίνονται με αποφάσεις της Διοίκησης,
- να προστατευτεί η ευαίσθητη βιοποικιλότητα της περιοχής.
[1] Το Άρθρο 6, Παράγραφος 3 της Οδηγίας για τους Οικοτόπους (92/43-ΕΟΚ) αναφέρει ρητά: «Κάθε σχέδιο, μη άμεσα συνδεόμενο ή αναγκαίο για τη διαχείριση του τόπου, το οποίο όμως είναι δυνατόν να επηρεάζει σημαντικά τον εν λόγω τόπο, καθεαυτό ή από κοινού με άλλα σχέδια, εκτιμάται δεόντως ως προς τις επιπτώσεις του στον τόπο, λαμβανομένων υπόψη των στόχων διατήρησής του. Βάσει των συμπερασμάτων της εκτίμησης των επιπτώσεων στον τόπο και εξαιρουμένης της περίπτωσης των διατάξεων της παραγράφου 4, οι αρμόδιες εθνικές αρχές συμφωνούν για το οικείο σχέδιο μόνον αφού βεβαιωθούν ότι δεν θα παραβλάψει την ακεραιότητα του τόπου περί του οποίου πρόκειται και, ενδεχομένως, αφού εκφρασθεί πρώτα η δημόσια γνώμη».
