Από την Ημερίδα Climate Era, που πραγματοποίησε η Ελληνική Εταιρία Προστασίας της Φύσης (ΕΕΠΦ) στο πλαίσιο του κύκλου εκπαιδευτικών δράσεων «Προστασία της Φύσης Lab», προέκυψε η ανάγκη για ευρύτερη και ουσιαστική περιβαλλοντική εκπαίδευση για όλους, καθώς είναι καθοριστική για την ανάπτυξη δράσεων. Θέματα όπως η διατήρηση της βιοποικιλότητας, η κλιματική δράση, η εξοικείωση με βιώσιμες πρακτικές και η εφαρμογή τους, η καλλιέργεια της ενεργού πολιτειότητας καθώς και η δημιουργία οικονομικών ευκαιριών στο πλαίσιο της πράσινης μετάβασης σε όλους τους τομείς μπορούν να προχωρήσουν μόνο μέσω της διδασκαλίας της αειφορίας βάσει των νέων διεθνών προτύπων.
#ShowYourStripes. Οι “διάσημες” κλιματικές γραμμές που ανέπτυξε ο επιστήμονας Ed Hawkins του https://www.reading.ac.uk/planet/climate-resources/climate-stripes ως μια μορφή οπτικοποίησης των κλιματικών δεδομένων, δείχνουν την ανησυχητική αύξηση της παγκόσμιας θερμοκρασίας από το 1855 έως το 2022.
Μια σειρά από έγχρωμες λωρίδες, χρονολογικά ταξινομημένες, απεικονίζουν τις μακροπρόθεσμες τάσεις της θερμοκρασίας καθώς και καταγραφές του παρελθόντος, με τον μέσο όρο κάθε έτους να αντιστοιχεί σε ένα χρώμα:
ψυχρότερη από τη μέση θερμοκρασία
θερμότερη από τη μέση θερμοκρασία
Στην ΕΕΠΦ, αναγνωρίζοντας την κλιματική αλλαγή ως το μείζον ζήτημα που απασχολεί τον πλανήτη σήμερα, εντάξαμε στην οπτική ταυτότητα της ημερίδας “Climate Era” κλιματικές γραμμές της θερμοκρασίας στην Ελλάδα, που εμφανώς δειχνουν την μετάβαση προς ολοένα υψηλότερες θερμοκρασίες και υπογραμμίζουν την επιτακτική πλέον ανάγκη λήψης ουσιαστικών μέτρων και συλλογικής δράσης.
Από την έρευνα που διενεργήθηκε για λογαριασμό της ΕΕΠΦ από τη METRON ANALYSIS, προκύπτει πως η αντίληψη για την ύπαρξη κλιματικής αλλαγής στην Ελλάδα αυξάνεται σημαντικά, συναρτάται όμως με τις συγκυρίες και τη σταδιακή πολιτικοποίηση του ζητήματος. Ακόμη, καταγράφηκαν υψηλά ποσοστά ανησυχίας για τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής, η οποία πρέπει να αποτελέσει σύμφωνα με τον κο. Φαναρά «μια υψηλή πολιτική παγκόσμια προτεραιότητα».
Στην ελληνική κοινή γνώμη φαίνεται να υπάρχει μια σχετικά αυξημένη ευαισθησία για τα θέματα που σχετίζονται με το περιβάλλον και την κλιματική αλλαγή, καθώς και μια αντίληψη ότι οι επιπτώσεις της πρέπει να αντιμετωπιστούν με συνειδητή ατομική και συλλογική δράση.
Ταυτόχρονα, όμως, μοιάζει να υπάρχει και σημαντικό περιθώριο για την ανάπτυξη «παιδαγωγικών» δράσεων, καθώς 7 στους 10 Έλληνες ζητούν περισσότερη ενημέρωση, που θα μπορούσε να καλλιεργήσει μια περισσότερο συνειδητή, ενημερωμένη και ευαίσθητη περιβαλλοντική αντίληψη – ειδικά σε κρίσιμες κοινωνικές ομάδες, όπως οι νεότερες γενιές αλλά και τα άτομα χαμηλότερου μορφωτικού επιπέδου.
Στην Ημερίδα παρουσιάστηκαν για πρώτη φορά στην Ελλάδα, οι νέες πρωτοβουλίες του ΟΗΕ για τον μετασχηματισμό της εκπαίδευσης με ιδιαίτερο ενδιαφέρον στην Σύμπραξη για την Πράσινη Εκπαίδευση (Greening Education Partnership - GEP) της UNESCO για το «πρασίνισμα» των εκπαιδευτικών ιδρυμάτων και συστημάτων παγκοσμίως, μέχρι το 2030.
Η Ελληνική Εταιρία Προστασίας της Φύσης πρωτοστατεί στην περιβαλλοντική εκπαίδευση εδώ και 30 χρόνια και θεωρεί εθνική ανάγκη την επίτευξη των στόχων της Σύμπραξης για την Πράσινη Εκπαίδευση. Φιλοδοξεί δε να συμβάλλει καθοριστικά σε αυτό, μια και το πρόγραμμα «Οικολογικά Σχολεία» που υλοποιεί από το 1995, θεωρείται από την UNESCO ως το κατ’ εξοχήν κατάλληλο εργαλείο για την επίτευξή των στόχων της Σύμπραξης.
Επιγραμματικά, τα σημαντικά σημεία για τον καταλυτικό ρόλο της εκπαίδευσης για την αειφορία και τον μετασχηματισμό των εκπαιδευτικών συστημάτων, της κοινωνίας και των επιχειρήσεων είναι:
- Η επιστήμη παρέχει λύσεις. Κάθε πρόγραμμα εκπαίδευσης για την αειφορία, σε οποιαδήποτε βαθμίδα εκπαίδευσης, πρέπει να ξεκινάει από τη βάση ότι η επιστήμη μας παρέχει λύσεις. Οι επιστημονικές απόψεις για την κλιματική και περιβαλλοντική κρίση έχουν βαρύτητα αλλά συχνά συνοδεύονται από υπερβολές, ακόμα και από την επιστημονική κοινότητα, που πολλές φορές ξεχνά ότι πρέπει να είναι ξεκάθαρη. Ως αποτέλεσμα, αντί της ελπίδας καλλιεργείται ο φόβος που οδηγεί στην εντύπωση του αναπόφευκτου και της ανώφελης προσπάθειας, και άρα της παραίτησης. Συνεπώς, το «υπάρχουν λύσεις» θα πρέπει είναι η κεντρική γραμμή που διασχίζει κάθε πρόγραμμα ώστε να ενεργοποιήσουμε τους πολίτες κάθε ηλικίας.
- Προγράμματα με έμπνευση. Για την εκπαίδευση, σε όλες τις βαθμίδες, θα πρέπει να απομακρυνθούμε από προγράμματα χωρίς έμπνευση και καθηλωμένα στο παρελθόν, να βάλουμε νέες διαστάσεις μέσα σε αυτά και να φροντίσουμε να διασφαλιστεί η διεπιστημονικότητα που χαρακτηρίζει το αντικείμενο. Για να κατανοήσουμε το φαινόμενο της κλιματικής αλλαγής, πολύ μεγάλη σημασία έχουν οι διαστάσεις του χώρου και του χρόνου. Δεν πρόκειται απλά για αύξηση της θερμοκρασίας, αλλά για ένα πολυσύνθετο φαινόμενο με πολλές παραμέτρους που εμπλέκουν όλους τους φυσικούς, βιολογικούς και κοινωνικούς σχηματισμούς και μετασχηματισμούς. Με τα μελλοντικά σενάρια και τις αναφορές σε ορίζοντες δεκαετιών ή και αιώνων δημιουργείται η εντύπωση ότι υπάρχει πίστωση χρόνου, μόνο που δεν έχουμε την πίστωση αυτή. Τα κλιματικά φαινόμενα μεταβάλλονται γρηγορότερα από το αναμενόμενο, αλληλοτροφοδοτούνται και επιταχύνονται, χωρίς επιστροφή. Δυσκολία υπάρχει και στην αντίληψη του χώρου. Ένα από τα συμπεράσματα της έρευνας που έγινε για λογαριασμό της ΕΕΠΦ από τη METRON ANALYSIS δείχνει ότι οι Έλληνες αξιολογούν την κλιματική αλλαγή ως πολύ σημαντικότερη απειλή για τον πλανήτη από ότι για την Ελλάδα. Υπάρχει λοιπόν ένα κενό αντίληψης της στενής σύνδεσης μεταξύ των φαινομένων σε παγκόσμιο και τοπικό επίπεδο.
- Ο άνθρωπος θα πρέπει να συμφιλιωθεί με την ύπαρξη της κλιματικής κρίσης. Θα πρέπει να επιχειρήσουμε μια συμφιλίωση του ανθρώπου με το κοινωνικό πρόσωπο της κλιματικής κρίσης, με φαινόμενα τα οποία πολλές φορές μοιάζουν πολύ μακρινά στον πολίτη. Η κοινωνικοποίησή της, δηλαδή η αναγωγή της στην ανθρώπινη παράμετρο κάνει πολύ περισσότερο καλό στην εκπαίδευση και στην ενημέρωση σε σχέση με τη στείρα μαθηματική περιγραφή του φαινομένου. Το σύστημα της Γης είναι ενιαίο και αυτό έχει πολύ μεγάλη σημασία να αναδεικνύεται, τόσο σε ότι αφορά τους φυσικούς και βιολογικούς μηχανισμούς, όσο και τις κοινωνίες. Το περιβάλλον πραγματικά δεν γνωρίζει σύνορα, για αυτό και υπάρχει και η υποχρέωση της διεπιστημονικής και διατομεακής προσέγγισης της περιβαλλοντικής προστασίας.
- Η κλιματική κρίση πρέπει να γίνει μέρος της κουλτούρας μας. Για να μετασχηματιστεί η θεωρία σε πολιτικές πρέπει να γίνει μέρος της κουλτούρας μας, η θεωρία να γίνει πράξη βιωματικά, μέσα στα σχολεία και σε κάθε μορφή εκπαίδευσης – ενημέρωσης - ευαισθητοποίησης, ώστε να αντιληφθούμε τι σημαίνουν όλα αυτά με τις δύσκολες ορολογίες: κλιματική κρίση, κλιματική ουδετερότητα, βιώσιμη ανάπτυξη, προσαρμογή. Ενεργός και ανθεκτικός πολίτης είναι αυτός που γνωρίζει, διεκδικεί, πιέζει ο ίδιος από κάτω προς τα πάνω, μπορεί να αντισταθεί και να δράσει για όλα αυτά τα οποία που θα χτυπήσουν τη δική του πόρτα ώστε να διασφαλίσει με ποιους όρους, με ποιες προϋποθέσεις, και πόσο έτοιμο θα βρουν καθένα από μας, την τοπική αυτοδιοίκηση, το κεντρικό κράτος.
- Τα 3 «Σ». Η περιβαλλοντική και κλιματική εκπαίδευση συνιστούν ένα ξεχωριστό είδος γραμματισμού, που έρχεται να καλύψει το κενό που σήμερα παρατηρείται μεταξύ της «δέσμευσης» και της «εφαρμογής». Ο διαγεγενεακός της χαρακτήρας αφορά όλες τις ηλικίες, όλες τις θέσεις εργασίας, όλες τις πτυχές της ζωής των πολιτών, προκειμένου να αναλάβουν ενεργό ρόλο στην αντιμετώπιση της κρίσης και μπορεί να επιταχύνει τον «μετασχηματισμό» μέσα από τη σύμπραξη όλων των ενδιαφερομένων μερών. Σημειώστε τα 3 σημαντικά Σίγμα: Συμμετοχή, Συνεργασία, Συντονισμός.
Η ανάγκη για κλιματική εκπαίδευση είναι καθολική και αφορά το σύνολο της κοινωνίας αλλά και το πολιτικό σύστημα. Στόχος είναι να αναδείξουμε τους βασικούς πυλώνες στο πολυδιάστατο και επείγον αυτό θέμα, όπως είναι ο πρωταγωνιστικός ρόλος της επιστήμης που παρέχει λύσεις, οι βασικές αρχές του ήθους και της δικαιοσύνης, η βαρύτητα των συνεργασιών και συνεργειών, καθώς και της ευθύνης και συμμετοχής που τέμνονται οριζόντια από τον ρόλο της εκπαίδευσης.
- 1. Think globally – act locally. Ο ρόλος κλειδί των πόλεων και των τοπικών αυτοδιοικήσεων στην βιώσιμη ανάπτυξη είναι πλέον ευρέως αναγνωρισμένος. Και είναι αδιαμφισβήτητο πως η προαγωγή και αποδοχή οικολογικών και πράσινων πρακτικών και η ετοιμότητα για την αντιμετώπιση κρίσεων που συνδέονται με την κλιματική κρίση απαιτούν μια ευαισθητοποιημένη και ενδυναμωμένη (empowered) κοινωνία. Για να αλλάξει αυτό, με σημείο αναφοράς τα καλά παραδείγματα άλλων πόλεων, οι δήμοι θα πρέπει να θέσουν ως προτεραιότητα:
- τη διαμόρφωση ολοκληρωμένων κλιματικών στρατηγικών στη βάση επεξεργασμένων δεδομένων και εμπεριστατωμένης αξιολόγησης της υφιστάμενης κατάστασης, με οργανωμένη διαβούλευση, διαφάνεια, συγκεκριμένους στόχους αλλά και όραμα, και τακτική αναφορά στην πρόοδο της υλοποίησης
- τις συνέργειες και συνεργασίες με διάφορους φορείς της πόλης - νέοι, ΜΚΟ, επιχειρήσεις κλπ - για την από κοινού προώθηση των κλιματικών στόχων και δράσεων
- online πλατφόρμες ενημέρωσης για κλιματικά θέματα, εκπαιδευτικά προγράμματα σε σχολεία (σε συνεργασία με εξειδικευμένους φορείς) αλλά και οδηγούς και συμβουλές για το πώς οι πολίτες μπορούν να αλλάξουν καθημερινές συνήθειες μειώνοντας το αποτύπωμά τους
- δράσεις ενημέρωσης που έχουν έντονη τη διάσταση της υποστήριξης ευάλωτων ομάδων.
Προαπαιτούμενα σε όλες τις περιπτώσεις είναι η συνέχεια, η διαφάνεια και αξιοπιστία και όχι η ευκαιριακή δράση και η δημιουργία αίσθησης ότι κάτι γίνεται για επικοινωνιακούς λόγους.
- 2. Τα ΜΜΕ σήμερα καταγράφουν τα ακραία φαινόμενα που αποδίδονται στην Κλιματική κρίση όλο και πιο συχνά και πιο έντονα με τρόπο ανεπαρκή, αποφεύγοντας ουσιαστική συζήτηση για πρόληψη και συνέπειες, για τρεις βασικούς λόγους:
- Στην Ελλάδα, τα μέσα έχουν δυστοκία να καλύψουν σύνθετα θέματα όπως αυτό της Κλιματικής κρίσης με τη δικαιολογία «δεν ενδιαφέρεται ο κόσμος», που κρύβει στην πραγματικότητα την αδυναμία κατανόησης και παρουσίασης. Η Κλιματική κρίση στη δημόσια συζήτηση στην Ελλάδα εκλαμβάνεται ως δικαιολογία και όχι ως μέτρο που κρίνει την πολιτική των κυβερνήσεων, το οποίο αποδεικνύει τη χρόνια παθογένεια της πολιτικής και της δημόσιας συζήτησης στη χώρα μας. Και τέλος, ας μην υποτιμούμε το πρόβλημα της ανθρώπινης φύσης να αποδεχθεί το δυσοίωνο σενάριο ως πραγματικό και να δώσει προτεραιότητα στο επείγον έναντι του σοβαρού.
- Το πρόβλημα των μέσων υφίσταται διεθνώς αλλά και στην Ελλάδα και αφορά τον τρόπο αφήγησης της Κλιματική κρίσης με αποτελεσματικό τρόπο. Η σημερινή αφήγηση επικοινωνιακής κάλυψης των φυσικών καταστροφών αφήνει τον πολίτη αποδυναμωμένο, ενώ το ζητούμενο είναι ο ενημερωμένος, ενεργός και ανθεκτικός πολίτης. Το να βρεθεί ο σωστός τρόπος αφήγησης είναι μια διαδικασία που απαιτεί συνέργειες μεταξύ των μερών που μπορούν να τον υποστηρίξουν (π.χ. μέσα, επιστήμονες, ΜΚΟ, φορείς) και είναι ζητούμενο οι «κακές ειδήσεις» να μετατραπούν σε ειδήσεις που προειδοποιούν, δίνουν προτάσεις και λύσεις για να αντιμετωπιστεί αυτό που έρχεται με τις μικρότερες απώλειες.
- 3. Οι ΜΚΟ έχουν σημαντικό ρόλο στην ενεργοποίηση όλων και κυρίως των πολιτών. Είναι απαραίτητο να υπάρχει συμφωνία των ΜΚΟ επί των αρχών γύρω από τις στρατηγικές, στόχους και κατευθύνσεις για την αντιμετώπιση της κλιματικής και οικολογικής κρίσης, καθώς και την αντιμετώπιση των κλιματικών καταστροφών/ φαινομένων. Συνεπώς, θα πρέπει να ενισχυθούν οι συνεργασίες και συνέργειες με όλους τους τομείς της ζωής που επηρεάζονται π.χ. υγεία, ζωή στην πόλη, διαφάνεια και με άλλους φορείς.
Πρωταρχικός στόχος είναι να μην μείνει κανείς πίσω. Καμία χώρα, καμία επιχείρηση και κανένας άνθρωπος. Αν δεν επιτευχθεί ταυτόχρονα η τριπλή επιδίωξη της κλιματικής ουδετερότητας, της οικονομικής ανάπτυξης και της κοινωνικής δικαιοσύνης, τότε θα έχουμε αποτύχει.
- 1. Το Ευρωπαϊκό πλαίσιο. Καθώς το ευρωπαϊκό πλαίσιο για την περιβαλλοντική βιωσιμότητα εξελίσσεται διαρκώς, επιταχύνοντας τις κανονιστικές ρυθμίσεις με στόχο την κλιματική ουδετερότητα το 2050, οι επιχειρήσεις οφείλουν να ανταποκριθούν στα νέα δεδομένα.
- 2. Ο κλάδος της φιλοξενίας για παράδειγμα επιχειρεί να προσαρμοστεί στο νέο κυκλικό μοντέλο επιχειρηματικής λειτουργίας. Δεδομένου ότι η συντριπτική πλειονότητα των επιχειρήσεων φιλοξενίας είναι πολύ μικρού και μικρού μεγέθους σε εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο, τόσο η Ε.Ε. όσο και οι επαγγελματικοί φορείς του κλάδου καλούνται να εντάξουν νέες πολιτικές, όπως mentoring (οι μεγαλύτερες, οι πιο έμπειρες επιχειρήσεις στις μικρότερες) και clustering (των επιχειρήσεων – εργαζομένων – συνεργατών) στο δρόμο για την πράσινη μετάβαση.
- 3. Το επιχειρηματικό μοντέλο. Η επίτευξη της πράσινης μετάβασης χωρίς αποκλεισμούς και με έγκαιρη αντιμετώπιση των κοινωνικών επιπτώσεων θα υποστηρίζεται από ευρύτερες συνεργασίες σε όλο το φάσμα των ενδιαφερόμενων μερών (δημόσιων αρχών, πολιτών, επιχειρήσεων, ακαδημαϊκής κοινότητας) και από συλλογική δράση, ως αποτέλεσμα διαλόγου και τεκμηριωμένης αξιολόγησης της σημασίας και των συνεπειών των προτεινόμενων μέτρων και προτεραιοτήτων. Το βήμα business transformation για να είναι ουσιαστικό και αποτελεσματικό και να μετατρέψει τη δέσμευση που καταγράφεται στο επιχειρηματικό πλάνο σε εφαρμογή, θα πρέπει να περιλαμβάνει:
- Διάδοση και αναπαραγωγή βιώσιμων επιχειρηματικών πρακτικών
- Επένδυση στην έρευνα και την καινοτομία που συνδέεται με την βιωσιμότητα
- Επένδυση στην εκπαίδευση, κατάρτιση και βελτίωση της διοικητικής οργάνωσης και διαχείρισης της βιωσιμότητας
- Ενίσχυση συμμετοχικών και συνεργατικών συμπράξεων επιχειρήσεων, εκπαίδευσης και κοινωνίας των πολιτών
- Πρόβλεψη κονδυλίου του κοινωνικού αντίκτυπου σε capex.
Μία τόσο σημαντική αλλαγή δεν συντελείται σε λίγα χρόνια, ούτε επίσης με λόγια. Απαιτεί δράσεις, επενδύσεις, προσπάθεια, συνεργασία! Αυτές είναι και οι αρχές της εταιρικής κοινωνικής ευθύνης μαζί με την διαφάνεια και τη λογοδοσία, για τη δημιουργία μακροπρόθεσμης αξίας μέσα από την ενσωμάτωση της περιβαλλοντικής διάστασης στη στρατηγική, τις αποφάσεις και την εν γένει λειτουργία τους.
Μπορείτε να παρακολουθήσετε την Ημερίδα “CLIMATE ERA” ακολουθώντας το σύνδεσμο ΗΜΕΡΙΔΑ "CLIMATE ERA".
Ενημερωθείτε για την Ημερίδα “CLIMATE ERA” στο: https://eepf.gr/el/el-nea/climate-era.
Αναλυτικά η έρευνα της ΕΕΠΦ με θέμα «Τάσεις της κοινωνίας και των πολιτών για την Κλιματική Κρίση στην Ελλάδα και τον Κόσμο» στο: https://eepf.gr/el/el-nea/-metron-analysis
